–نظریه ترجمه در نشر آموزه ( قسمت دوم) ——————————————————————-

اثر یک نویسندِ خارجی وقتی به خوبی ترجمه شده است که خوانندۀ فارسی چنان درگیر معنا شود که احساس کند مشغول خواندن متن اصلی و مبدا است نه یک ترجمه. احساسی که به وقت خواندن رمان “بازماندۀ روز ” اثر “کازوئو ایشی گورو” ترجمۀ “نجف دریابندری” تجربه می­کنیم. اما امان از وقتی که احساسی مخالف این پیدا کنیم؛ وقتی که هر جمله از ترجمه تابوتی سنگین از کلمات مرده است که روی شانه­های ذهن یله می­شود و ذهن خسته منتظر فرصتی است که آن را زمین بگذارد.

آری! یک ترجمه خوب مثل شیشه شفاف و بی­گرد­و­غبار است و ما را مستقیم به معنا وصل می­کند انگار که بین مترجم و مولف فاصله­ای وجود ندارد و این­دو یکی هستند. و یک ترجمۀ بد شیشۀ مات و کثیفی است که معنا و مفهوم از پشت آن چون شبح دیده می­شود و ما مدام چشمان خود را تیز می­کنیم بلکه شبح را بشناسیم. اما فقط به حدس و گمان متوسل می­شویم. کاش خوانندۀ یک ترجمۀ بد به موقع بفهمد که عیب از آن شیشۀ تار، مات و کثیف است و نه از بینایی او. که اگر تفهمد چه بسا از خود نا امید شود و فکر کند که اگر باهوشتر بود یا اگر کتاب­خوان­تر بود می­فهمید که نویسنده چه می­خواسته است بگوید و این باعث شود که از مطالعه کردن ناامید شود.

ترجمه چیست؟

ترجمه انتقال درست و کامل پیام­های مندرج در زبان مبدا به زبان مقصد به شکلی روشن و فهم­پذیر است. متن مبدا هرچه که باشد اعم از گزارش آب و هوا با اطلاعاتی کاملا فکت محور، نوشته ای محققانه که مفاهیم و اصطلاحات جدید را معرفی می­کند، یا داستانی پر از تشبیه و توصیف یا شعری پر از استعاره و تلمیح و دیگر صناعات ادبی، قابل تجزیه و تفکیک به انواع اطلاعات یا پیام ها است. مترجم موظف است یک به یک آن پیام­ها را شناسایی و اولویت­بندی کند و آنها را به ترتیب مورد نظرِ نویسنده در زبان مقصد به روشنی بیان کند.

این کار مستلزم این است که مترجم:

• به خوبی پیام­ها را دریافته باشد و در مورد چیستی آنها و اولویت­بندی­شان دچار ابهام نباشد و برای این کار لازم است که مترجم همان مفاهیم و معانی را که نویسنده اندیشیده است دوباره بیندیشد و پیرو هضم و جذب کامل مفاهیم و معانی، آنها را به زبان مقصد برگرداند.
• تا جایی که ممکن است هیچ پیامی را قربانی پیامی دیگر، یا درک ناکامل خود، یا محدودیت­های زبان مقصد نکند و برای بیان آن راهی درست در زبان مقصد بیابد.
• به تاکیدها و اصل و فرع نویسنده اهمیت دهد و آنها را به زبان مقصد منتقل کند.
• کلیدواژه­ها و اصطلاحات نویسنده را با توجه به پیشینه کاربرد آنها در زبان مقصد، چنان معادل­یابی و معادل­سازی کند که تمایزها و تفاوت­های آنها با کلمه­های معمول متن حفظ شود.
• استعاره­ها و تشبیه­های نویسنده که تعیین کننده ویژگی سبکی او هستند را قربانی نامانوس بودن در زبان مقصد نکند
• امثال و حکم به کار رفته در زبان مبدا را در زبان مقصد متناظریابی کند نه اینکه آنها را کلمه به کلمه ترجمه کند.
• زبان مقصد خود را از تاثیر ساختاری و کاربردی زبان مبدا دور نگاه داشته، به اصطلاح گرته­برداری نکند.
• از دادن پیام­ها و اطلاعات اضافی غیرضروری در متن اصلی بپرهیزد و اگر نیاز به اطلاعات یا تفسیر و توضیح بود خارج از متن اصلی مثلا در پانوشت بدان همت گمارد.
• مترجم حق ندارد وقتی منظور و معنای جملات را درک نمی­کند و از موضوع سر در نمی­آورد، آنها را براساس ظن و گمان یا کلمه به کلمه، مثل ترجمۀ ماشینی، ترجمه کند و کلمات را کنار هم بچیند به این امید که خواننده معجزه آسا نفهمیده­های او را درک کند. یا نفهمیدۀ خود را از آن حذف کند.

مترجم باید از ویراستار کمک بگیرد و به کار او ارج نهد چرا که مترجم به دلیل آشنا بودگی بسیار با ترجمه خود، اثراتی را که از زبان اصلی پذیرفته است نمی­بیند. پس باید با روی خوش به ویرایش تن دهد و قدر آن را بداند.

کوتاه سخن اینکه کار مترجم بارآفرینی اثربه زبان مقصد است به شکلی که درک مطلب در همان خوانش بار نخست ممکن شود و اگر مترجمی از عهده این مهم برآید شایسته دیده شدن و ارج گذاشته شدن است.

کتاب “بازماندۀ روز” کار مشترک “کازوئو ایشی گورو” و مترجم آن ” نجف دریابندری” است. نمی­توانیم آن را فقط اثر ایشی گورو بدانیم. چون اثر او در زبان انگلیسی وجود دارد و آنچه در فارسی متحقق شده است اثر او به روایت و بازآفرینی مترجم است. درست است که در یک ترجمۀ خوب مترجم حس نم­یشود همانگونه که شیشۀ کاملا تمیز و شفاف دیده نمی­شود ولی ما باید آگاه باشیم که او وجود دارد و اوست که امکان لذت بردن و استفاده از اثر خارجی را برای ما فراهم کرده است. برماست که یک اثر فارسی را ” کار مشترک نویسنده و مترجم” ببینیم و در معرفی­هایمان تنها به نام نویسنده اکتفا نکنیم.